سفارش تبلیغ
صبا ویژن

نوروز مقدس

چهارشنبه سوری بازمانده آیین مجوس و آتش‌پرستی است. سیزده به‌در و نحسی آن هم خرافات است وروزهای خدا با هم فرقی ندارند. نوروز جشنی دینی نیست و چند روایتی هم که درباره آن داریم چندان قوی نیست. عید اصلی ما غدیر است و الخ ...

این‌ها سخنان برخی از افراد مذهبی‌ و گاه انقلابی‌ است درباره نوروز. اگر ادبیاتش اصلاح شود پربیراه هم نیست. روشن است که نوروز جشنی ایرانی است و ربطی به اسلام و مسلمانی ندارد و به همین دلیل که ربطی به اسلام و مسلمانی ندارد بدعت هم نیست و جشن گرفتن آن بی‌دینی محسوب نمی‌َشود.

اما در این میانه طیف بسیار گسترده‌ای از مردم و از جمله مذهبی‌ها اصرار دارند هنگام تحویل سال در مکان‌های مقدس به ویژه حرم حضرت رضا(ع) باشند. گمان من این است که پرازدحام‌ترین ساعت در حرم امام رضا  و حضرت معصومه همین لحظه تحویل سال است. اشک‌های مردم را هنگام دعای تحویل سال مدتی است که تلویزیون نشان می‌دهد.

نوروز به اسلام و مسلمانی ربطی ندارد و نمی‌توان برای حضور در اماکن مقدس هنگام تحویل سال استحبابی ثابت کرد. مقدس کردن امور عرفی از نظر من همان‌قدر کار اشتباهی است که عرفی کردن مقدسات.


معمای هویدا

معمای هویدا را خواندم. مثل همیشه خیلی دیرتر از کتاب‌خوان‌های حرفه‌ای. اخلاقم این شده که وقتی یک کتاب یا فیلم سرو صدا می‌کند سراغش نمی‌روم.

نویسنده معمای هویدا انقلابی به معنای رایج نیست و بلکه می‌توان گفت منتقد جمهوری اسلامی است. با این حال منتقد رژیم گذشته نیز هست و سعی می‌کند سهم هویدا را در اضمحلال حکومت پهلوی نادیده نگیرد. با این حال احساسم این بود که بیش از نقد هویدا با او همراهی و همدلی کرده است و در پایان شاید تنها اشکال نویسنده بر هویدا این است که چرا در برابر شاه سکوت کرده و استعفا نکرده است. این کوتاهی را هم به مزه کردن قدرت زیر دندان هویدا احاله می‌دهد.

کتاب را که می‌خوانی چهره صادق خلخالی بیش از پیش در نظرت خراب می‌شود. و البته در کنارش به همه دادگاه‌های اول انقلاب بدبین می‌شوی و دلت هم به حال هویدا می‌سوزد. این حس را هنگام خواندن دربدری‌های شاه بعد از انقلاب هم داشتم (در کتاب خاطرات مادر فرح). با این همه نویسنده حق را به هویدا نمی‌دهد.  

کتاب یکسره داستان زندگی هویدا نیست که نویسنده گاه در قامت یک تحلیل‌گر سیاسی تلاش کرده رفتارهای هویدا را در فضای سیاسی آن روزها وضوح بیشتری ببخشد و هم‌زمان تحلیلی هم از سقوط رژیم پهلوی به دست بدهد.

منبع بسیاری از مطالب کتاب مصاحبه‌های نویسنده با اشخاص است و این نکته البته امکان قضاوت درباره ادعاهای مطرح شده در کتاب را از خواننده سلب می‌کند.

نویسنده در لابلای مطالب گاه سایر کتاب‌های تاریخی درباره شاه و هویدا و انقلاب را هم نقد می‌کند. این نقدها در نظر من دقیق آمد.

کتاب خوبی است و در این روزهای سالگرد پیروزی انقلاب به خواندنش می‌ارزد ولی به نظرم اگر کسی درباره انقلاب و قبل از انقلاب کم خوانده باشد خیلی از اشارات کتاب از دستش خواهد رفت. خیلی از چیزهایی که درباره هویدا شنیده و خوانده بودم (از جمله ساده زیستی) با این کتاب روشن‌تر شد.  


نسبت انقلاب و ایران

چند سال پیش یادم هست که یکی از دعواهای محمد رضا شجریان با صدا و سیما این بود که چرا یکی از آهنگ‌های او را تقطیع شده پخش می‌کنند. ماجرا مربوط می‌شد به آهنگی که تعبیر میهن ای میهن به صورت ترجیع بند در آن تکرار می‌شد و بیت نخست آن هم این بود: تنیده یاد تو در تار و پودم ... بود لبریز از عشقت وجودم. صدا و سیما هم آن بخش میهن ای میهن را حذف کرده و آهنگ را پخش می‌کرد. آن‌روزها آهنگ ای ایران هم از رسانه ملی پخش نمی‌شد.

در این چند روزه که از دهه فجر می‌گذرد از رادیوی ماشین یا امشب از تلویزیون چندین آهنگ شنیده‌ام که محتوای آن ایران و وطن است. جالب است که در مضمون برخی از این آهنگ‌ها هم هیچ مفهوم دینی یا انقلابی‌ای نیست. فقط ایران و وطن.

همین.


دانمارک؟فرانسه؟هیچکدام!

گویا ساختار ذهنی ما به گونه‌ای است که نمی‌توانیم حرکت‌ها را جدا از دولت‌ها تصور کنیم. دلیل آن هم گمان می‌کنم خیلی بزرگ بودن حکومت در ذهن ماست. در تاریخ ما همیشه حاکمان همه کاره بوده‌اند و هر چه هم که پیش‌تر آمدیم اوضاع بدتر شد تا حد پهلوی اول.

این میراث اکنون به ما رسیده و ما ایرانی‌ها همه مشکلات را ناشی از حکومت و دولت می‌دانیم و طبعا حل آن را هم از دولت می‌خواهیم و اگر حل نشد دولت را عوض می‌کنیم و حتی حاکمیت را. اما دریغ که مشکلات هم‌چنان باقی می‌مانند.

چند سال پیش جنجال کاریکاتورها درباره پیامبر اعظم (ص) موجب شد که ما علیه دانمارک حرف بزنیم و بعد هم شیرینی دانمارکی را شیرینی گل محمدی بخوانیم که آن هم البته دوامی نداشت.

امسال هم البته بناست که فرانسه را محکوم کنیم. روشن است که کشور فرانسه و دانمارک قابلیت محکوم شدن ندارند و آنچه مد نظر است دولت این کشورهاست.ولی واقعا نقش این دولت‌ها در این کاریکاتورها چقدر است؟

آن‌که محکوم است کسی است که توهین کرده، ولی ما که عادت نداریم افراد را ببینیم (چون هیچ وقت آن‌ها را موثر ندیده‌ایم) کلمه موهومی به نام فرانسه یا دانمارک را محکوم می‌کنیم بعد هم خطیب ما می‌گوید که چرا وزیر ما با وزیر یک کشور سوم رفته و در فرانسه قدم زده! (اینجا)


یادآورِی یک اعتراف

 باید اعتراف کنیم که حقیقت اسلام به صورت اصلى در مغز و روح ما موجود نیست، بلکه این فکرْ اغلب در مغزهاى ما به صورت مسخ‏ شده موجود است؛ توحید ما توحید مسخ ‏شده است، نبوت ما نبوت مسخ ‏شده است، ولایت و امامت ما مسخ ‏شده است، اعتقاد به قیامت ما کم و بیش همین‏طور. تمام دستورهاى اصولى اسلام در فکر ما تغییر شکل داده.
در دین صبر هست، زهد هست، تقوا هست، توکل هست. تمام اینها بدون استثناء به صورت مسخ‏ شده در ذهن ما موجود است‏....

 

پ ن 1: بخشی از مطالعه امروز.... پنج شنبه سیزدهم آذر نود و سه

پ ن 2: این حرفها را آقای مطهری زده ولی من در کتاب سه گفتار در غلوپژوهی خواندم.

 



فرهنگ غیر رسمی

به این  اسامی دقت کنید:

داریوش، ستار، ابی، معین، هایده، مهستی، بهروز وثوقی، ناصر ملک مطیعی، فردین، گوگوش، ایرج، مرتضی دانشمند، سید جواد ذاکر، جواد مقدم، بیات زنجانی، صانعی، منتظری، سید صادق شیرازی، صادق هدایت، سیمین بهبهانی، دولت آبادی، من و تو و ارمیا و آکادمی و  .... فیس بوک و گوگل پلاس، ورق بازی و تخته نرد و .... یاور همیشه مومن ، سفر کردم که از یادم بری و ....

به این فهرست هم چنان می توان افزود

در این فهرست از هنرپیشه و مطرب هست تا روضه خوان و مرجع تقلید و نویسنده و شاعر و ... .در این فهرست دو نکته بین همه مشترک است

یکی این که این اسامی را تقریبا همه ما شنیده‌ایم.حتی کسانی که اهل موسیقی و فیلم نیستند این اسم‌ها را شنیده‌اند و بچه‌های نیمه دوم دهه هفتاد هم که الان نوجوان هستند با قدیمی‌ترین این اسامی و آثارشان سرو کار دارند. هنوز هم بسیاری از مردم داخل ماشین آهنگ‌های قدیمی یا آور آبی گوش می‌دهند و سی دی فیلم‌های قدیمی را دست به دست می‌کنند. روضه اینها را می‌شنوند و از آنها تقلید می‌ کنند و حلال و حرامشان را ازآنها می‌پرسند. همه روزه وقتشان را صرف دیدن نوشته‌های این صفحه‌های اجتماعی می‌کنند و قرار و مدارشان را تنظیم می‌کنند. پشت ماشین‌شان هم می‌نویسند یاور همیشه مومن ...

اشتراک دیگر این که این اسم‌ها در رسانه‌های رسمی دیده و شنیده نمی‌شوند. من در کشور دیگری نبوده‌ام و نزیسته‌ام و نمی‌دانم آیا در کشورهای دیگر هم می‌توان چنین فهرستی تهیه کرد و نامش را فرهنگ غیررسمی گذاشت یا نه؟ گویا برای ما این وضع کاملا عادی است و پرسش کسی را هم نمی‌انگیزد.

سال 69 یا همان جام جهانی 90 که بازی‌ها مستقیم پخش نمی‌شد منتظر اخبار بودم. در اخبار رسمی که چیزی نگفت. تا رسید به اخبار ورزشی اول اخبار ورزشهای بی اهمیت داخلی را گفت بعد چند خبر ورزشی خارجی و وسط این خبرها هم گفت که تا دقیقه فلان کامرون از آرژانتین یک بر صفر پیش است... آن روزها فوتبال هم جزو فرهنگ غیر رسمی بود. حالا هم نیمی از دولت عضو فیس‌بوکند ولی در رسانه‌های رسمی اسم آن نمی‌آید و بلکه اگر وزیر بگوید فیس بوک چندان هم بد نیست مواخده می‌شود.

این وضعیت حاصل تفکر حاکم بر برنامه‌ریزان و سیاست‌گزاران فرهنگی ماست. این تقسیم بندی به هیچ وجه مفید نیست و تا کنون چند بار باعث غافلگیری شده است.

گمان من این است که تشییع مرتضی پاشایی به نوعی نمایش حضور فرهنگ غیر رسمی بود.


توصیه به روسای دانشگاه ها

چند شب پیش تلویزیون روشن بود و روحانی محترمی در حال سخنرانی در حرم حضرت معصومه (س). مشغول کار خودم بودم که دیدم سخنران محترم گفت یک توصیه دارم به روسای دانشگاه‌ها! دقت کردم به حرفهای ایشان.

ایشان ادامه داد که روسای دانشگاه‌ها! کسانی را به دانشگاه دعوت کنید که سخنان بی‌پایه نگویند وعقاید جوانان را سست نکنند و ... مگر فراموش کرده‌اید که در آن دوران یک نفر را دعوت کردند به دانشگاهی و  گفت دین افیون توده‌هاست و الان هم در بی بی سی سخن می‌گوید؟ و ....

غیر از این که این بنده خدا بین سید عطاء الله مهاجرانی و سید هاشم آقاجری خلط کرده من نفهمیدم که چگونه بناست سخنان ایشان به روسای دانشگاه‌ها برسد. آیا همه در حرم حضرت معصومه پای منبر ایشان بودند؟ یا ایشان فکر کرده همه در منزل مشغول شنیدن سخنرانی ایشان آن هم از شبکه قم هستند؟شاید هم گمان کرده بالاخره من اینجا میگویم و یک نفر پیدا می‌شود و به همه روسای دانشگاه‌ها خبر می‌دهد...

قصد سخنران را نمی‌دانم ولی از نظر من گفتن این سخنان آن هم در آن جمع به جز تحریک افراد علیه یک‌دیگر ثمری ندارد.

سخنان این بنده خدا مرا یاد ائمه جمعه‌ای انداخت که در یک شهر کوچک و در جمع نمازگزاران جمعه درباره بدحجابی صحبت می‌کنند یا سیاست‌های آمریکا را محکوم می‌کنند و من هیچ گاه نفهمیدم که سخن گفتن از بدحجابی برای کسانی که همه اهل حجاب هستند چه معنی دارد. ... آیا به جز این است که ظاهرا برخی از این عزیزان حرفی برای گفتن ندارند و مجبورند روزنامه برای مردم بگویند؟


مذاکره برای بیعت؟

مسلم است که:

1. امام حسین(ع) با عمر سعد دیدار و مذاکره کرده است.

2. امام و عمر بن سعد در این گفتگو تنها بوده‌اند.

3. پس از این گفتگو در بین دو سپاه شایعاتی منتشر شد.

4. طبری در نقلی از امام باقر (ع) آورده که امام حسین (ع) به عمر سه پیشنهاد داد که یکی از آن ها رفتن به نزد یزید و بیعت با او بود.

(این نقل‌ها در کتاب مقتل جامع سیدالشهدا (ع) آمده است. نویسندگان این کتاب به لحاظ سندی در این مدعیات خدشه نکرده‌اند ولی گفته‌اند چون امام هیچ جا از بیعت سخن نگفته پس این نقل ها را نمی توان پذیرفت).

5. در نامه‌ای از عمر بن سعد به عبیدالله این سه پیشنهاد ذکر شده است. بازگشت به خانه خود. رفتن به سر حدات. رفتن به شام و بیعت با یزید.

6. عبیدالله در پاسخ نامه عمر گفت که حسین باید با من بیعت کند نه با یزید.(اصلاحیه: در واقع عبیدالله می‌خواست امام را اسیر کنند و نزد او ببرند تا از طریق عبیدالله با یزید بیعت کند)

7. امام در جمله معروف خود ان الدعی بن الدعی قد رکز بین اثنتین ... فرمود: زنازاده فرزند زنازاده مرا بین شمشیر و ذلت پذیری قرار داده است .... . چرا امام به جای عمر بن سعد (فرمانده سپاه) و یزید (مشکل اصلی) عبیدالله را عامل این وضعیت دانست؟

به نظرم این سوال جواب می‌خواهد.


تفکیک مکتب!

در عالم دین‌شناسی و شناخت اسلام در مقابل عده‌ای که عقل محورند و فلسفی می‌اندیشند گروهی هم هستند که نامشان تفکیکی است و می‌گویند باید بین فلسفه و عرفان و قرآن تفکیک قائل شویم و الخ...

یک زمانی از ملکیان خواندم که بین سه دین باید تفکیک قائل شد: دین (الف) و دین (ب) و دین (ج) که منظور از هر کدام چیست بماند. در کتاب مبانی کلامی اجتهاد هم تفکیکی نزدیک به همین معنا مطرح شده است.

چند وقت پیش هم عماد افروغ تعبیری به کار برده بود با عنوان شبه فتوا که خیلی پسندیدم.

تا جایی که یادم هست منظور ملکیان از دین (ب) تفسیر عالمان از دین و منظورش از دین (ج) دین رایج بین مردم بود.

من تفکیک جدیدی را هم لازم می‌دانم. این تفکیک در همان دین (ب) معنا دارد. با این توضیح که عالمان دینی دست کم سه گونه برخورد با آموزه‌های دینی دارند. یکی تفسیری رسمی که از دین می‌دهند و در فقه می‌شود فتوایشان.

ولی همین عالمان دینی گاه و بلکه بیش از گاه سخنانی می‌گویند و نظراتی می‌دهند که در مقام فتوا حاضر نیستند همان را بگویند. مثلا علمای ما همه از تفکیک جنسیتی دفاع می‌کنند ولی فتوا نمی‌دهند که بودن یک زن  و مرد همکار نامحرم در یک اتاق حرام است. در مقابل نشان دادن تصویر حضرت اباالفضل (ع) در سریال واکنش نشان می‌دهند ولی همان را تحریم نمی‌کنند.

همین عالمان دینی فتوایی درباره مقدار پوشش زن و حجاب می‌دهند ولی در بسیاری موارد خانواده‌شان بسیار پوشیده‌تر از حد واجب حجاب هستند. می‌شناسم کسانی را که به خواستگار اجازه دیدن دختر را نمی‌دهند ولی در مقام فتوا حتی دیدن موی دختر را با پوشش نازک مجاز می‌دانند و بلکه گاه بیش از آن را.

همین عالمان دینی بسیار علاقمند و اطرافی و مرید دارند که ذهنشان انباشته از باورهای غیرمستند است ولی عالمان دینی با این باورها به نوعی مماشات می‌کنند. و این مماشات در دراز مدت رنگ دین می‌گیرد. خیلی سال پیش به دوستی گفتم که شهید مطهری داستان حضرت رقیه را قبول ندارد (تازه  حماسه حسینی را خوانده بودم) گفت این که نمی‌شود من دیده‌ام فلان مداح در حضور رهبری این روضه را خوانده و ایشان چیزی نگفته‌اند.

بماند که گاه همین عالمان دینی از سر تسامح یا هر چیز دیگر خودشان هم به این باورهای غیرمستند عمل می‌کنند و دامن می‌زنند. خواب  حجت نیست ولی بسا عالمان دینی که به خواب استناد می‌کنند و فراوان‌تر از آن به نقل‌ها ضعیف از  این و آن.

حالا اگر دامنه عالمان دین را از مراجع و مفسران نام‌آور کمی گسترده‌تر ببینیم و به امام جمعه و منبری معروف ... سرایت بدهیم حدیث مفصل ماجرا خود را از پس این مجمل نمایان خواهد کرد.

این‌ها را گفتم که بگویم بخشی از سوال‌هایی که در این ده یازده سال پاسخگویی به سوالات دینی دیده‌ام ناشی از عدم تفکیک بین این موارد بوده است. و فراوان بوده است که  تلاش من برای این که مخاطب را قانع کنم که آنچه می‌تواند حجت باشد فقط همان فتواست به جایی نرسیده است.

اگر شرط اصلاح طلبی دینی تفکیک بین دین و معرفت دینی باشد این تفکیک مکتب نیز از لوازم بایسته آن است.



نقد فقیهانه فقه

 

در دو ماه گذشته در دو جلسه شرکت کردم با محوریت آشنایی و نقد اندیشه‌های دکتر ابوالقاسم فنائی و البته با حضور خود ایشان. جلسه دوم جلسه‌ای طولانی و در واقع مصاحبه‌ای انتقادی با ایشان بود.

دکتر فنائی دو کتاب دارد به نامهای دین در ترازوی اخلاق و اخلاق دین‌شناسی. او در این دو کتاب تلاش می‌کند فقه را با اخلاق هماهنگ کند و در واقع یکی از معیارهای درستی احکام فقهی را مطابقت حکم با ارزش‌های اخلاقی می‌داند. پرسش‌هایی داشتم که در این دو نشست مطرح کردم.

آنچه در نوشته‌های فنایی، محسن کدیور یا محمد مجتهد شبستری و بلکه اکثر روشنفکران دینی به صورت مشترک دیده می‌شود، نقد فقه و احکام فقهی موجود است. تفاوت این افراد در معیاری است که برای نقد دارند. فنائی اخلاق را مقدم بر فقه می‌داند، کدیور و مجتهد شبستری حقوق بشر را و دیگرانی چون ملکیان معنویت را و....

در نقطه مقابل این جریان روشنفکر، جریان دیگری نیز هست که اتفاقا سر سازگاری با روشنفکری که ندارد هیچ بلکه‌گاه کار را به تقابل فیزیکی نیز می‌کشاند. ولی با این همه در اصل نقد فقه و احکام فقهی با روشنفکران در یک راستا قرار دارند. هر چند رویکردشان متفاوت است. مثلا چند سال پیش مقاله‌ای دیدم با عنوان فقه حکومتی که معتقد بود باید فقه را با نگاه حکومتی دید و فهمید. این گروه معتقداند نگاه حاکم بر فقیهان گذشته نگاه فردی بوده و این نگاه باید به نگاه حکومتی و سیاسی تغییر یابد.

برای من نیز به عنوان یک جستجوگر علوم دینی همواره پرسش‌هایی درباره روش و استنباط و مشکلات و تعارضات فقهی با آن چه از دین فهمیده‌ام وجود داشته است، اما آنچه تا کنون برای من حل نشده این است که این معیارها از کجا آمده‌اند؟ و چرا باید احکام فقهی را با این معیارها سنجید؟به خصوص که برخی از  این معیارها خود اموری متغیرند.

دکتر فنائی تلاش کرده است به این پرسش نیز پاسخی مناسب بدهد و به نظرم تا حدودی نیز موفق شده است. ولی گمان من آن است که راه را درست انتخاب نکرده است. فقه را باید از درون فقه نقد کرد و تنها روشی که می‌پسندم نقد فقیهانه فقه است نه نقدی از منظر بیرونی با معیارهایی که هنوز برای هیچ فقیهی ثابت نیست.

تصور من آن است که مشکل اصلی فقه امروز شیعه بیش از آن که هماهنگی با اخلاق یا حقوق بشر یا دموکراسی یا حکومت و یا ولایت باشد، مدرسه‌ای شدن آن است.