بر بساط نکته‌دانان...

محمد رشید رضا از دانشمندان و متفکران اهل سنت و به نوعی معاصر ماست. کتابی دارد به نام «الخلافة او الامامة العظمی». این کتاب غیر از مطلب علمی حاشیه‌های جالبی هم در متن خود دارد.

یکی از این مطالب حاشیه‌ای شعری است که از استادش شیخ حسین الجسر نقل می‌‌کند با این مضمون که؛
اگر کسی پایه عقیدتی محکمی نداشته باشد و تاریخ بخواند حتما شیعه خواهد شد و اگر شیعه نشود، کلا از مسیر هدایت مستقیم خارج می‌شود.

من الان به بحث شیعه و سنی کاری ندارم. و فعلا سر و کارم با اصل خواندن تاریخ است. به نظرم ریشه این شعر از اینجا است که معمولا در ذهن هر کسی تصوراتی درباره گذشته خود و کشور و از همه مهم‌تر عقایدش نقش بسته است که همه اینها نتیجه تربیت و محیط اوست. و این ذهنیت حتی اگر درست یعنی مطابق با واقع باشد در واقع برآیند مجموعه گزاره‌هایی است که یک فرد می‌توانست بداند و خود از طریق تحلیل و جمع‌بندی آن‌ها به باور فعلی خودش برسد. ولی پدر و مادر و مدرسه و رسانه‌ها و ... به  جای او این کار را کرده‌اند. 

حال وقتی کسی تاریخ می‌خواند به مطالبی برمی‌خورد که با تصورات ذهنی او سازگاری ندارد. و از همین جا شبهه شروع می‌شود. و ذهن‌های جوان و فعال پرسشگری را آغاز می‌کنند.

در این بین اگر کسی مثل اغلب روحانیون ما روحیه محافظه‌کاری داشته باشد، طببعتا توصیه خواهد کرد که تاریخ نخوانید تا عقایدتان سست نشود. یعنی همان شعر بالا.

یکی از مشغولیت‌های من خواندن خاطرات و به ویژه تاریخ شفاهی است. و روشن است که من هم گرفتار همین وضعیت شده‌ام. البته نه در بحث عقاید شیعه و سنی و دینی. بلکه در مباحث سیاسی و تاریخی.
تصویر خام و حلاجی نشده‌ای که از شاه و پدرش و کلا از سیستم حکومتی و نیز عوامل حکومت سابق و البته مسولان نظام جمهوری اسلامی داشتم در طی مطالعات دیگرگون شد.
خواندن کتاب‌هایی مثل مقاومت شکننده یا مجموعه یادداشت‌های اسدالله علم یا دست‌نوشته‌های هاشمی رفسنجانی و یا مجموعه مصاحبه‌هایی که از انقلابیون منتشر شده تصویر ما از حوادث و افراد را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

بخشی از خاطرات احمد احمد را برای یکی از دوستان تعریف می‌کردم، با تعجب فراوان می‌گفت: چرا اینا رو به مردم نمی‌گن؟ دو سه روز پیش هم جملاتی از رهبر انقلاب درباره هاشمی رفسنجانی را برای یکی نقل کردم گفت: واقعا اینا هست؟ کجاست؟

پ ن: مدتی پیش نامه 31 نهج البلاغه را درس می‌دادم. راستی ما باید به توصیه امیرالمومنین(ع) عمل کنیم که می‌فرمود تاریخ بخوانید یا به توصیه دوستان محافظه‌کار من؟