همراه با مسافر پاریز تا پاریس
از پاریز تا پاریس را بالاخره خواندم. خواندنش طول کشید. اسفند 95 خریدم با عیدانه کتاب و شروع کردم به خواندن. چند باری رها کردم و بعد ادامه دادم. اردیبهشت 97 تمام شد.
سال‌ها بود که اسم از پاریز تا پاریس را شنیده بودم و بریده‌هایی از آن را این‌طرف و آن‌طرف خوانده بودم. باستانی پاریزی هم مشهورتر از آن است که کسی مثل من او را نشناسد. اوایل طلبگی هم کتاب «جامع المقدمات»ش را از دوستی هدیه گرفتم.
از پاریز تا پاریس چیزی است در مایه کشکول‌هایی که علمای قدیم می‌نوشتند با دو تفاوت. یکی اینکه کشکول باستانی مثل کشکول شیخ بهائی یا خزائن نراقی خیلی تکه تکه و جُنگ‌وار نیست. شبیه «الکلام یجر الکلام» مرحوم آیت‌الله سید احمد زنجانی است. هر حرف و اتفاقی بهانه به میان آوردن سخنی جدید و خاطره‌ای و قصه‌ای دیگر است. کتاب پر است از نکات تاریخی و شعر و مَثَل و خاطرات دیده و شنیده مرحوم باستانی پاریزی و البته با یک پِی‌رنگ کرمان‌شناسی. جابه جا سخن از کرمان است و روستا‌ها و خان‌ها و دهقان‌ها و مدرسه‌ها و معلم‌هایش. تفاوت دیگر این کتاب با کشکول‌های آخوندی آن است که کتاب باستانی پاریزی کمتر عربی و مذهبی و بیشتر تاریخی، ایرانی و فارسی است. روشن است که وقتی یک استاد تاریخ دانشگاه تهران کتاب بنویسد با نوادر راغب اصفهانی متفاوت خواهد بود.
پیش‌ترها سفرنامه و سرگذشت‌نامه بیشتر می‌خواندم. ولی مدت‌هاست کتاب‌هایی که می‌خوانم یک محور دارند یا پژوهشی هستند یا رمان یا کتاب‌هایی با موضوعات سیاسی و روانشناسی و تاریخ. یکی از ویژگی‌های مشترک سفرنامه‌هایی که خوانده‌ام علاقه خاص نویسندگان به اظهار نظر درباره همه چیز و همه کس است. بخش زیادی از این کتاب‌ها را بیش از آنکه شرح سفر پُر کند، تحلیل‌ها و پیشنهادها و انتقادهای نویسنده از عالم و آدم آکنده است. کتاب مرحوم باستانی هم تافته جدا بافته‌ای از این سفرنامه‌ها نیست. این کتاب گزارش چندین سفر داخلی و خارجی او در سال‌های مختلف و یا گزارش کنفرانس‌هایی است که شرکت کرده است. همین گونه‌گونی سفرها و سمینارها است که باعث شده نویسنده درباره‌ی سیاست، اقتصاد، سوسیالیسم، دموکراسی، استعمار، صنعت، دین، فرهنگ، محمد اقبال، بیهقی، چنگیز و هر موضوع عام و خاص دیگری که راست قلمش باشد تحلیل کند و پیشنهاد دهد و گاه هم آنقدر بگوید که حوصله‌بَر شود.
برای کسی مثل من که کتاب نوشته شده در دهه 40 را در اواخر دهه 90 می‌خواند، گزارش‌های نویسنده بسی مغتنم است. تصویری از زندگی روزمره، قیمت‌ها، خیابان‌ها، حقوق حقوق‌بگیرها، ساختمان‌های تازه، دانشگاه‌ها و استادان ادبیات و تاریخ و خیلی ریز و درشت‌های دیگر.
کسی که دستی بر قلم دارد و گاهی صفحه‌ای سیاه می‌کند، وقتی از پاریز تا پاریس را می‌خواند هم اوقاتش خوش می‌شود، هم بسیار می‌آموزد. این کتاب را می توان بعد از خواندن نگاه داشت و هر از گاهی بعضی از صفحاتش را مرور کرد.