وحدت در دیانت یا برائت از مذهب
یکی از پرسش‌های ذهنی‌ام از چندین سال پیش وحدت است. وحدت بین شیعه و سنی، حوزه و دانشگاه، وحدت جناح‌های سیاسی و ... . فکر هم زیاد کرده‌ام ولی به نتیجه‌ای که راضی‌کننده باشد نرسیده‌ام. از دوران کودکی‌ام با مفهوم هفته وحدت و دعای وحدتی که در مدرسه می‌خواندیم آشنا هستم. بزرگ‌تر که شدم مفهوم برائت برایم پررنگ‌تر شد، و تعیین هویت افراد در اجتماع ذهنم را مشغول کرد. در سال‌های اخیر هم چیزی به اسم هفته برائت دست‌کم در زیر پوست جامعه شیعه خودش را تثبیت می‌کند و بروز و ظهورهای مناسبتی دارد. وحدتی‌ها و تقریبی‌ها یک طرف و برائتی‌ها و به تعبیر من هویتی‌ها سوی دیگر یک تقابل شده‌اند. قومی نگران از دست رفتن هویت شیعی و گروهی نگران سرنوشت مسلمین در برابر دشمنان مشترک هستند.
مدتی که درباره سکولاریزاسیون مطالعه می‌کردم، نویسنده صاحب نظری گفته بود تقریب‌گرایی جزو نشانه‌های سکولار شدن دین به شمار می‌آید. به نظرم با توجه به مبانی معرفتی و انسان‌شناسانه و نیز تکثر حاکم بر دوران مدرن بیراه هم نگفته بود. از این منظر هم دغدغه هویت‌گرایان شیعی قابل‌فهم‌تر می‌نماید.
زاویه دید من اما کمی متفاوت است؛ در روزگاری که حتی باورهای بنیادین دینی در معرض نقد و انکار جدی قرار دارد، دعوای مذهبی را خیلی نمی‌فهمم (بماند که حتی در غیر این موقعیت هم این دعوا را درک نمی‌کنم). اگر ارزش‌های عام اخلاقی و مشترک بین انسان‌ها را مقدم بر ارزش‌های دینی و ارزش‌های دینی را مقدم بر ارزش‌های مذهبی بدانیم و مذهب را قرائتی از یک دین ببینیم، آن‌گاه تصور من آن است که باید انسان‌ها را در اخلاقی زیستن و آن‌گاه زیست دین‌دارانه تشویق کنیم. فارغ از آنکه متدین به کدام دین باشند. اگر کسی دین‌دار است ولی هم‌کیش من نیست، نقد باورهای او کمکی به دینداری آگاهانه او نمی‌کند، به‌ویژه نقدی که مبتنی بر هویت باشد، که اگر از اساس رخنه در بنیاد دینداری‌اش ایجاد نکند، احتمالا او را در هویت دینی یا مذهبی‌اش راسخ‌تر خواهد کرد . طبیعی است که در اختلافات مذهبی هم به همین باور نزدیک شده‌ام. لعن و نفرین دیگران نخستین ثمره‌اش ایجاد هیاهو در فضای گفت‌وگو ست تا صدا به صدا نرسد و کسی توان اندیشیدن درباره باورهای مذهب دیگر را نداشته باشد. تصور من آن است که هویت‌گرایان مذهبی نخواهند گذاشت تا معتقدان مذهب رقیب، درباره آموزه‌های مذهب خود و مذهب دیگر اندیشه کنند. در واقع به جای دعوت دیگران، ایشان را می‌رانند.
از این منظر، وحدت نه به معنای دست برداشتن و کوتاه آمدن از عقاید خودی است، نه به معنای همکاری سیاسی علیه دشمنان مشترک. وحدت گامی است فراتر! و معنای آن پذیرش اختلاف، و احترام به باور دیگری و و در مرتبه‌ای بالاتر تشویق او به استقامت دینی است. تصور می‌کنم با این نگاه، خشونت کمتر و زیستی دینی‌تر و جهانی اخلاقی‌تر خواهیم داشت. جایگاه نقد و گفت‌وگو بین اندیشه‌ها و باورها هم مدرسه و دانشگاه و کتاب است نه مسجد و حسینیه و شبکه ماهواره‌ای.
لینک مطلب در کانال تلگرامی گاه‌نگاشت